Na proces gojenia się ran wpływa bardzo wiele czynników. Zaliczamy do nich między innymi wiek pacjenta, choroby towarzyszące, rodzaj uszkodzonej tkanki, rozległość rany, przyczyny jej powstania, ewentualne zakażenia rany, a także czas, jaki upłynął od jej powstania do rozpoczęcia leczenia.
Istotnym czynnikiem w prawidłowym przebiegu procesu gojenia jest utrzymanie odpowiedniej higieny rany. W przypadku zwierząt ochrona rany przed zakażeniem wiąże się z dużym utrudnieniem, ponadto nie ma możliwości unieruchomienia takiego pacjenta i jest z nim niestety utrudniony kontakt – zwierzę nie jest w stanie powiedzieć, kiedy i co się stało, nie rozumie, że niektóre czynności wykonywane są dla jego dobra. Ze względu na to może dojść do znacznego wydłużenia, a nawet wstrzymania procesu gojenia. Wówczas zadaniem lekarza jest dobranie odpowiedniej terapii, która doprowadzi do wygojenia rany.
Podstawowe błędy w postępowaniu z ranami
Najczęstszym błędem w leczeniu ran, popełnianym już na samym początku, jest niewłaściwe jej oczyszczanie czyli przygotowanie do dalszego do postępowania. Dotyczy to zarówno ran ostrych jak i przewlekłych. Najczęściej stosowaną metodą oczyszczania ran jest ich przemywanie. Błędem jest stosowanie wody utlenionej lub preparatów zawierających alkohol. Stosowanie takich preparatów prowadzi do uszkodzenia zdrowych komórek, a co za tym idzie, zahamowania procesu gojenia. Rany należy przemywać odpowiednimi preparatami mającymi charakter płynów izotonicznych. Wskazanym byłoby aby takie preparaty zawierały jakąś substancję o działaniu przeciwdrobnoustrojowym ( np. poliheksanidyna lub octenidyna) i łagodnie działający tenzyd, ułatwiający mechaniczne usuwanie z rany zanieczyszczeń biologicznych i mechanicznych. Powszechnie stosowany jest fizjologiczny roztwór soli, chociaż zdecydowanie lepsze efekty uzyskuje się stosując preparaty na bazie roztworu Ringera. Z kolei preparaty zawierające alkohol lub np. jodynę należy traktować jako środki odkażające, które mogą być stosowane do zabezpieczenia wyłącznie zdrowej tkanki wokół rany.
Kolejnym, dość powszechnym błędem w postępowaniu z ranami u zwierząt jest niestosowanie opatrunków lub, jeśli stosowane, niewłaściwy dobór opatrunku do rodzaju rany lub też nieprawidłowa częstotliwość zmieniany opatrunku. Wbrew dość powszechnemu przekonaniu, że rany u zwierząt, jeśli nie są one rozległe i głębokie najlepiej pozostawić bez opatrunku, gojenie się takiej rany przebiega znacznie dłużej a konsekwencją jest powstanie blizny. Jest to efektem utraty wody w ranie jej wysuszeniem oraz powstaniem strupa. Korzystny efekt gojenia się rany pod strupem jest mitem. Rana w leczeniu której zastosowano odpowiednio dobrany do jej charaktery opatrunek (inne stosuje się na rany suche, inne na sączące lub silnie krwawiące) goi się szybciej bez wytworzenia blizny oraz bez uczucia bólu.
Odpowiednio dobrany opatrunek zapewnia bowiem optymalny bilans wodny w ranie niezbędny do właściwego procesu gojenia się rany.
Błędem może być również nieprawidłowa częstotliwość zmieniania opatrunku. Zarówno zbyt częsta, jak i za zbyt rzadka zmieniana opatrunku hamuje proces gojenia. Zbyt częsta zmiana opatrunku może uszkadzać gojącą się ranę – niszczy wytwarzającą się ziarninę i drażni nowo wytworzone tkanki. Jednak przy zbyt rzadko zmienianym opatrunku dochodzić może do rozwoju zakażeń lub martwicy. W przypadku ran przewlekłych specjalistyczny opatrunek powinno zmieniać się mniej więcej raz w tygodniu, przy dużym wysięku wymagana jest częstsza zmiana opatrunku – nawet co 2-3 dni.
Oczyszczanie rany
Dokładne oczyszczenie rany z zanieczyszczeń mechanicznych, biologicznych, uszkodzonych lub martwych tkanek jest niezmierne istotne dla procesu leczenia. W przypadku ciężkich lub rozległych ran niejednokrotnie konieczna jest interwencja chirurgiczna – wówczas po wstępnym oczyszczeniu rany lekarz weterynarii usuwa martwe tkanki z możliwie najmniejszym marginesem tkanki żywej. Martwe tkanki można również usuwać za pomocą specjalistycznych produktów enzymatycznych (maści, emulsje, płyny). Powszechnie jednak stosowaną metodą oczyszczania ran, w tym ran głębokich, penetrujących, jest ich irygacja (przemywanie, wypłukiwanie). Kluczowy jest tu dobór odpowiedniego preparatu do irygacji. Najczęściej stosuje się takie płyny które dzięki zawartym w nich substancjom skutecznie usuwają z rany zarówno zanieczyszczenia mechaniczne i biologiczne jak również zwalczają zakażenie i usuwają powstały w ranie tzw. biofim bakteryjny (kolonie różnych bakterii silnie związanych z łożyskiem rany). Należy pamiętać, że biofilm bakteryjny, szczególnie w przypadku ran u zwierząt, jest uważany za główna przyczynę zaburzenia gojenia się rany. W sytuacji kiedy nie zachodzi konieczność chirurgicznej interwencji, irygacja rany jest uważana za podstawową i najbardziej skuteczną metodę oczyszczania rany.
Niektórzy lekarze, w celu oczyszczenia rany, z powodzeniem używają czerwi much. Czerwie odżywają się one martwymi tkankami. Można stosować je na rany powierzchowne – po zaaplikowaniu pozostają w ranie na 3 dni, po czym wypłukuje się je i w razie konieczności aplikuje nowe.
Zakażenie rany
Dużym problemem w postępowaniu z ranami, szczególnie u zwierząt, jest zakażenie bakteryjne. Z tego punktu widzenia bardzo istotny jest więc pierwszy etap postępowania z raną tj. jej oczyszczenie czyli przygotowane do dalszego postępowania leczniczego. Oczyszczanie rany ma celu nie tylko fizyczne usuniecie zanieczyszczeń ale również zwalczanie rozwijającego się zakażenie w tym głównie usunięcie powstałego biofilmu bakteryjnego (biofilm bakteryjny zaczyna formować się w ranie już w kilka sekund od jej powstania. Nie dotyczy to oczywiście ran chirurgicznych). Niezwykle istotny jest więc dobór odpowiedniego preparatu do oczyszczania trany.
W przypadku ran zaniedbanych, niewłaściwie leczonych lub przewlekłych, jeśli zachodzi podejrzenie zakażenia (głównym wskaźnikiem jest tu ropa, przykry zapach z rany, odczyn okolicznych węzłów chłonnych) należy wdrożyć leczenie antybiotykami. Najlepiej byłoby pobrać wymaz z rany. Odpowiednie badania wskażą kierunek antybiotykoterapii. Należy przy tym pamiętać, że nie powinno stosować się antybiotyków miejscowo na ranę. Odpowiedni antybiotyk podaje się w postaci doustnej lub iniekcyjnej.
Należy również pamiętać, że w postępowaniu z ranami które nie są wynikiem urazu (skaleczenie wypadek, komunikacyjny itp.) lecz mogą być konsekwencją przebiegu chorób ogólnych (np. cukrzyca) w postępowaniu nie można pominąć określenia i leczenia przyczyny tworzenia się rany.
