Gojenie rany to wieloetapowy fizjologiczny proces, mający na celu odtworzenie ciągłości tkanek naruszonej w wyniku urazu. Tkanki goją się na drodze odnowy i naprawy. W przypadku odnowy uszkodzone komórki zostają zastąpione prawidłowo funkcjonującymi komórkami tego samego typu. Ten mechanizm zachodzi w tkankach, których komórki posiadają zdolność mitozy – m.in. naskórek, kości. Większość tkanek nie posiada jednak zdolności mitozy. W ich przypadku gojenie się zachodzi na drodze naprawy – wytwarzana jest blizna spajająca brzegi rany. Wytwarzane są komórki bogate w kolagen, nie posiadają one zdolności komórek uszkodzonych.
Przebieg procesu gojenia jest ciągły, występujące procesy nakładają się na siebie i występują w różnym czasie. Wyróżniamy trzy podstawowe fazy: zapalną, proliferacji oraz przebudowy.
Po bezpośrednim wystąpieniu uszkodzenia tkanki rozwija się faza zapalna. W wyniku urazu dochodzi do krwawienia, po nim do krzepnięcia krwi. W wyniku wystąpienia reakcji zapalnych dochodzi do napływu komórek zapalnych. Skurcz włókien mięśniowych oraz prawidłowe napięcie tkanek prowadzą do obkurczania rany. Uszkodzenie naczyń krwionośnych prowadzi do krwawienia. Pomaga ono oczyścić ranę. Następnie dochodzi do hemostazy i wytworzenia skrzepu. Dzięki jego powstaniu dochodzi do zahamowania krwawienia. Zapobiega on wysuszeniu i zanieczyszczeniu rany, a także ułatwia migrację komórek. W dalszym etapie przekształca się on w strup, który zapewnia odpowiednie środowisko rany, zapobiega wysuszeniu i uszkodzeniu. W niektórych przypadkach mimo korzyści skrzep należy usuwać. Może on powiększać martwą przestrzeń i stanowić pożywkę dla bakterii. Wtedy warto odpowiednio zabezpieczyć ranę – pomogą w tym dobrze dobrane opatrunki. Po około 7-10 minutach rozpoczyna się właściwa faza zapalna. Naczynia rozszerzają się, zwiększa się ich przepuszczalność. Zaobserwować można zaczerwienienie oraz wzrost temperatury. Ze względu na utrudniony odpływ limfy widoczna jest opuchlizna. Dochodzi do pobudzenia zakończeń nerwowych, zwierzę odczuwa ból. Następnym etapem fazy zapalnej jest oczyszczanie. Do rany napływają różne komórki. Po około 30 minutach od uszkodzenia śródbłonek naczyń wyścielony jest leukocytami. W ranie pojawiają się neutrofile wielojądrzaste, następnie jednojądrzaste, monocyty i limfocyty. Neutrofile niszczą bakterie, uwalniają enzymy hydrolityczne (ułatwiają one usuwanie uszkodzonych tkanek). Zdegenerowane neutrofile współtworzą ropę. Płytki krwi pojawiają się już w trakcie powstawania skrzepu. Ich obecność w ranie jest bardzo istotna – wydzielają one liczne czynniki wzrostu inicjujące chemotaksję i proliferację wielu komórek. Monocyty w ranie przekształcają się w makrofagi. Oczyszczają one ranę na drodze fagocytozy, pobudzają angiogenezę, fagocytują bakterie i regulują syntezę macierzy wewnątrzkomórkowej. Ich obecność jest konieczna w procesie gojenia, inicjują one kolejne jego fazy. Limfocyty odpowiadają za odpowiedź immunologiczną, ich działanie przyspiesza kolejne fazy procesu. W ranie obecny jest płyn zapalny, składający się z wynaczynionego płynu i komórek. Po pewnym czasie ma on charakter ropny, zawiera zdegenerowane neutrofile i inne komórki. W miarę słabnięcia fazy zapalnej zmniejsza się ilość wydzieliny, spada także przepuszczalność naczyń i migracja komórek.
Po około 3-5 dniach proces gojenia przechodzi w kolejną fazę – proliferację. Dochodzi do inicjacji powstania ziarniny. Do rany zaczynają migrować fibroblasty, które wytwarzają i przebudowują kolagen, tworzą też nową macierz zewnątrzkomórkową. Na tym etapie istotne jest dobre ukrwienie, ponieważ przy upośledzonym odżywieniu i utlenowaniu tkanek fibroblasty nie są w stanie wytworzyć kolagenu. Obecne w ranie makrofagi dzięki wytwarzaniu kwasu mlekowego pobudzają odkładanie kolagenu. Za fibroblastami podążają komórki śródbłonka – dochodzi do inicjacji angiogenezy. Powstają pętle naczyń, ziarnina przyjmuje czerwony kolor. Pełni ona bardzo istotne funkcje: jest barierą chroniącą przed zakażeniem, umożliwia migrację komórek nabłonkowych, pomaga obkurczyć ranę, a przede wszystkim zapewnia dobre ukrwienie.
Kolejną, ostatnią fazą jest przebudowa. Dochodzi do przebudowy włókien i pęczków kolagenu oraz regresji naczyń. Występuje zrównoważony rozkład i odkładanie kolagenu. Powstaje blizna. Ma ona na celu odtworzenie prawidłowej struktury tkanki, jednak nie pełni jej funkcji i zazwyczaj jest słabsza niż sąsiednia skóra. Po zakończeniu odkładania kolagenu występuje liza i przebudowa. Konieczne jest monitorowanie rany, zwłaszcza jej ukrwienia. Końcowym etapem procesu gojenia jest naskórkowanie. Komórki warstwy rozrodczej naskórka ulegają proliferacji i migracji przez ziarninę. Wytwarzany jest całkowicie nowy naskórek. Do prawidłowego naskórkowania, poza odpowiednim ukrwieniem konieczna jest obecność żywych komórek naskórka w sąsiedztwie rany. W przypadku rozległych (ale czystych i niezakażonych!) ran można przyspieszyć gojenie przez wykonanie przeszczepu skóry.
Gojenie się rany jest skomplikowanym, wieloetapowym procesem. Dla usprawnienia jego przebiegu, a także by zapobiec komplikacjom, warto stosować środki wspomagające gojenie. W przypadku części ran, zwłaszcza u zwierząt, warto stosować opatrunki – zapewnią one nie tylko ochronę przed drapaniem, ale także odpowiednie środowisko dla rany.
